Podstawą modelu VESS jest koncepcja myślenia jako strategii pedagogicznej. Oznacza to, że w procesie edukacyjnym podstawową kategorią nie jest sama wiedza, rozumiana jako informacje, ale umiejętność operowania tą wiedzą na różne sposoby. We współczesnym świecie, w którym dostęp do informacji jest możliwy dzięki kilku kliknięciom na ekranie telefonu dużo ważniejsze od pamiętania faktów stają się umiejętności ich przetwarzania, łączenia, wnioskowania oraz krytycznego weryfikowania. VESS, czerpiąc z wielu źródeł, przede wszystkim z Harvard Project Zero, daje uczniom szereg narzędzi i metod do tego, by właśnie w taki sposób pracować i rozwijać się intelektualnie.
Wprowadzenie tego podstawowego założenia do codzienności szkoły owocuje powstaniem nowej rzeczywistości, którą można nazwać kulturą myślenia. Stosowane metody, podejście do problemów i wyzwań, organizacja pracy, a nawet język używany przez uczniów i nauczycieli stają się elementami procesu wdrażania i wprowadzania w świat bardziej świadomego myślenia i operowania faktami. Nie jest to rzecz, która dzieje się tylko podczas rozwiązywania zadań na lekcji, ale całościowy proces przemieniający całą szkolną rzeczywistość.
W ten sposób możliwe jest dojście do tego, co jest głównym celem całego modelu VESS, mianowicie przekształcenia społeczeństwa. Edukacja nie kończy się ani nie zamyka wyłącznie w progach szkoły. Absolwenci, którzy będą ją opuszczali, wyposażeni w umiejętności samodzielnego, krytycznego myślenia, mający ukształtowane wartości i postawy, świadomi samych siebie oraz swojego miejsca w świecie i otaczającej ich rzeczywistości, będą mieli możliwość realnego wpływania na społeczeństwo i świat. Każda ze szkół wprowadzających VESS aspiruje do tego, aby stać się częścią tego procesu, budowania nowej, lepszej przyszłości.
Aby było to możliwe, niezwykle ważne jest kształtowanie autonomii uczniów na różnych płaszczyznach. Celem tego modelu jest zapewnienie młodym ludziom takiego poziomu samoświadomości i samodzielności, aby w przyszłości dzięki swoim działaniom mogli mieć realny wpływ na to, jak będzie wyglądać ich świat. Dlatego właśnie szereg narzędzi zawartych w modelu VESS ma na celu pogłębianie i kształtowanie samodzielności – zaczynając od narzędzi pomagających w samoocenie i autoewaluacji, poprzez metody do określania celów i projektowania drogi do ich realizacji, po metody samodzielnego rozwiązywania problemów badawczych i autonomicznego dobierania adekwatnych do nich narzędzi.